نقد و بررسی اروس و تمدن هربرت مارکوزه باترجمه امیرهوشنگ افتخاری راد انتشارات چشمه

اروس و تمدن هربرت مارکوزه باترجمه امیرهوشنگ افتخاری راد انتشارات چشمه

مفهومی از انسان که در نظریه ی فروید ظاهر می شود، انکارناپذیرترین کیفرخواست علیه تمدن غرب، و همزمان کوبنده ترین دفاع از این تمدن است. به عقیده ی فروید، تاریخ بشر، تاریخ سرکوب بشر است. فرهنگ نه تنها مانع هستی اجتماعی بلکه مانع هستی بیولوژیکی اوست، نه تنها بازدارنده ی بخش هایی از موجود انسانی بلکه بازدارنده ی خود ساختار غریزی اوست. هر چند، چنین ممانعتی، شرط لازم پیشرفت است. غرایز بنیادی انسان، برای این که آزادانه به دنبال غایت و اهداف طبیعی خود بروند، با هر گونه تعلق و صیانت پایدار، در تضاد خواهند بود: حتا جایی که متحد و یک پارچه می شوند، ویران می کنند. اروس کنترل نشده، درست به مهلکی همتای کشنده اش، غریزه ی مرگ است. قدرت ویرانگری این دو از این واقعیت نشئت می گیرد که آن ها برای ارضاشدنی تقلا می کنند که فرهنگ نمی تواند آن را اعطا کند: ارضا شدن، در هر لحظه، به معنای دقیق کلمه و به عنوان هدفی در خود. بنابراین، غرایز باید از هدف خود منحرف شوند و از مقصود خود بازداشته شوند. تمدن وقتی آغاز می شود که غایت اولیه ـ یعنی، ارضای تام و تمام نیازها ـ اساساً چشم پوشی و کنار گذاشته شود.

فراز و نشیب های غرایز، فراز و نشیب های دستگاه ذهنی در تمدن هستند. رانه های حیوانی تحت تأثیر واقعیت بیرونی، بدل به غرایز بشری می شوند. «جایگاه» اصلی آن ها در ارگانیسم و جهت اساسی شان یکی است، اما اهداف و تجلی های آن ها تابع دگرگونی اند. کلیه ی مفاهیم روان کاوانه (والایش، این همانی، فرافکنی، سرکوب، درون فکنی) دلالت بر تغییرپذیری غرایز دارند. اما واقعیتی که غرایز و همچنین نیازها و ارضای آن ها را شکل می دهد، جهانی اجتماعی ـ تاریخی است. انسان حیوانی، تنها به واسطه ی تغییر بنیادین طبیعتش، با تأثیرگذاری بر اهداف و «ارزش های» غریزی، ـ به عبارتی، همان اصولی که نیل به اهداف را در اختیار دارند ـ انسان می شود.