مکاتب و نظریه های مدیریت و سازمان

از زمان شکل گیری سازمان‌های مدرن، رشته مدیریت تحولات بزرگی را پشت سر گذاشته است. این حوزه به ویژه در زمینه مکاتب و نظریه ها به شکل قابل توجهی تکامل یافته است. این تحولات اغلب ریشه های تاریخی دارند و با تغییرات جامعه، تکنولوژی و شرایط اقتصادی همراه بوده اند. در این مقاله مهم ترین نظریه ها و مکاتب مرتبط با علم مدیریت را معرفی می کنیم. با ادامه این مطلب همراه ما باشید.

شاخه های نظری مسلط بر علم مدیریت

در حال حاضر شاخه های نظری اصلی در علم مدیریت و سازمان را به دسته های مختلفی تقسیم کرده و در گرایش های مختلف این رشته مطالعه می کنند. اما رایج ترین شیوه تقسیم بندی نظریات این حوزه به شکل زیر است:

نظریه های کلاسیک

این نظریات اغلب بر بهره وری و به حداکثر رساندن سود تمرکز دارند و به دنبال اصول مدیریت علمی، تقسیم کار و ساختارهای سازمانی سلسله مراتبی هستند. از جمله چهره های کلیدی این رویکرد می توان به فردریک تیلور، هنری فایول و مکس وبر اشاره کرد.

نظریه های ارتباط گرا

این نظریات اغلب بر اهمیت عوامل انسانی در عملکرد سازمانی تاکید دارند و دستاورد آنها وارد شدن مفاهیمی مانند انگیزه کارکنان، رضایت شغلی و پویایی گروه به علم مدیریت است. از چهره های اصلی این نظریان می توان به التون مایو، آبراهام مزلو و داگلاس مک گرگور اشاره کرد.

نظریات سیستمی

این نظریات سازمان ها را به عنوان سیستم های پیچیده و وابسته به یکدیگر می بیند که با محیط خود در تعامل هستند. همچنین بر روابط بین بخش های مختلف سازمان و چگونگی تأثیر آنها بر کل تمرکز می کنند. مهم ترین نظریه پردازان سیستمی لودویگ فون برتالانفی، کنت بولدینگ و جی فارستر هستند.

نظریات اقتضایی

این تئوری ها ناظر بر این امر هستند که بهترین راه برای سازماندهی و مدیریت وجود ندارد و موثرترین رویکرد به موقعیت خاص بستگی دارد. آنها بر شناسایی عوامل موقعیتی کلیدی که بر عملکرد سازمانی تأثیر می گذارند تمرکز دارند. فرد فیدلر، پل لارنس و جی لورش چهره های اصلی این رویکرد محسوب می شوند.

نظریه های نهادی

این نظریات بر چگونگی شکل‌دهی نهادها (به عنوان مثال، قوانین، هنجارها، ارزش‌ها) بر رفتار سازمانی و تصمیم‌گیری تمرکز دارند و تأکیدشان بر اهمیت مشروعیت و پذیرش اجتماعی در بقا و موفقیت سازمانی است. از چهره های مهم این نظریات می توان به جان مایر، برایان روآن و پل دی ماجیو اشاره کرد.

نظریات پیچیدگی

نظریاتی که بر پیچیدگی علم مدیریت تأکید دارند، اغلب سازمان ها را به عنوان سیستم های انطباقی متکثری می بیند که دائماً در حال تکامل و انطباق با محیط خود هستند. بنابراین تمرکز آنها بر نقش ظهور، خودسازماندهی و پویایی غیرخطی در رفتار سازمانی است. رالف استیسی، کاتلین آیزنهارت و راس ماریون مهمترین نظریه پردازان این رویکرد هستند.

سایر دسته بندی های نظری در علم مدیریت

به طور کلی می توان بر مبنای عناصر و ویژگی های مختلف تاریخی، فرهنگی، فکری و اقتصادی دسته بندی های آلترناتیوی را برای نظریات رشته مدیریت ارائه کرد. در ادامه برخی از مهمترین دسته بندی ها را معرفی می کنیم.

-      طبقه بندی تاریخی: از لحاظ تاریخی، نظریه های مدیریت بر اساس دوره ظهور و شرایط اجتماعی و اقتصادی حاکم قابل طبقه بندی هستند. این طبقه بندی به ما کمک می کند تا زمینه ای را که این نظریه ها در آن توسعه یافته اند و مشکلاتی که آنها قصد پرداختن به آنها را داشتند درک کنیم.

-      طبقه بندی موضوعی: طبقه بندی موضوعی شامل گروه بندی نظریه ها بر اساس مضامین یا موضوعات مشترک است. این رویکرد، تنوع تفکر در این زمینه را برجسته می‌کند و بینش‌هایی را در مورد چگونگی پرداختن نظریه‌های مختلف به موضوعات مشابه از زوایای منحصر به فرد ارائه می‌دهد.

-      طبقه بندی تکاملی: تکامل تئوری های سازمانی با تغییرات قابل توجهی در تمرکز و روش شناسی مشخص شده است. تئوری های اولیه اغلب بر کارایی و ساختار تأکید داشتند، در حالی که نظریه های بعدی عناصر انسانی و رفتاری را در شیوه های مدیریت معرفی کردند.

-      طبقه بندی کمّی -کیفی: رویکردهای کمی به مدیریت، مانند تحقیق در عملیات و علم مدیریت، از مدل‌های ریاضی و تکنیک‌های آماری برای بهینه‌سازی تصمیم‌گیری و حل مسئله در سازمان‌ها استفاده می‌کنند. اما رویکردهای کیفی بر معنا، ارتباطات و درک و پدیدارشناسی بنا شده اند.

نظریات نوظهور مدیریت و سازمان

علم مدیریت برای رسیدگی به چالش‌های پیچیده‌ای که امروزه سازمان‌ها با آن روبرو هستند، دائماً در حال تحول است. به همین دلیل طی دو دهه کذشته نظریات بسیار مهمی ارائه شده اند که در دسته پست مدرن قرار می گیرند. در ادامه به معرفی برخی از این نظریات می پردازیم.

پایداری و مسئولیت اجتماعی شرکت

افزایش تمرکز بر رویه های تجاری پایدار و مسئولیت اجتماعی شرکتی، ادغام ملاحظات زیست محیطی و اجتماعی در تصمیم گیری و عملیات استراتژیک و توسعه معیارها و چارچوب های جدید برای اندازه گیری و گزارش عملکرد پایداری مهمترین مفروضات این رویکرد هستند.

تحول دیجیتال و هوش مصنوعی

استفاده از فناوری های دیجیتال مانند محاسبات ابری، تجزیه و تحلیل داده های بزرگ و هوش مصنوعی برای ایجاد نوآوری و کارایی منجر به تحولات عمیقی در حوزه های معرفتی علم مدیریت شده است. همچنین استفاده از هوش مصنوعی و یادگیری ماشین برای خودکارسازی تصمیم‌گیری، بهینه‌سازی فرآیندها و شخصی‌سازی تجربیات مشتری منجر به توسعه مدل‌های کسب‌وکار جدید و جریان‌های درآمدی مبتنی بر پلتفرم‌ها و اکوسیستم‌های دیجیتال گشته است.

مدیریت سریع تطبیقی

اتخاذ روش ها و اصول مبتنی بر سرعت برای پاسخگویی سریع به شرایط متغیر بازار و نیازهای مشتری منجر به پرورش فرهنگ آزمایش، یادگیری مستمر و تکرار سریع شده است که بر اهمیت توانمندسازی تیم های متقابل برای تصمیم گیری و هدایت نوآوری تاکید دارد.

جمع بندی

مطالعه تئوری های سازمان و مدیریت، به منزله سیری در تاریخ اندیشه و عمل بشر در حوزه سازماندهی و رهبری گروه های مردمی است. از روزهای اولیه مدیریت علمی تا رویکردهای معاصر که بر سازگاری و رویه‌های انسان محور تأکید می‌کنند، هر نظریه بینش‌های ارزشمندی را به این حوزه ارائه کرده است.

همانطور که سازمان ها در پاسخ به محیط های در حال تغییر به تکامل خود ادامه می دهند، ارتباط این تئوری ها به طور مداوم مورد ارزیابی مجدد قرار می گیرد. با درک بافت تاریخی و اصول بنیادی این نظریه ها، مدیران و محققان می توانند پیچیدگی های سازمان های مدرن را بهتر دریابند.

منابع

تئوری های مدیریت سیدجوادین نگاه دانش