واقعیت درمانی گلاسر؛ از شناسایی تا اجرا

واقعیت درمانی که یک رویکرد درمان روانشناختی است که توسط ویلیام گلاسر ارائه شده است. این رویکرد حول مفاهیم اساسی «انتخاب» و «مسئولیت» می چرخد. هدف این روش انگیزه دادن به افراد برای ارتقای مهارت های تصمیم گیری و آغاز تحولاتی مثبت در جنبه های مختلف زندگی شان است.

واقعیت درمانی برخلاف سایر رویکردها مانند روانکاوی بر مشکلات و چالش های فعلی زندگی فرد تمرکز می کند و به جای تحلیل گذشته، به دنبال راه حل های عملی برای بهبود است. از این رو می تواند در زمینه های مختلفی مانند مشاوره، آموزش، مدیریت، و حتی روابط شخصی مفید باشد.

آشنایی با این روش می تواند برای کسانی که به دنبال روش های جدیدتر و متفاوت تر در روان درمانی هستند، بسیار کمک کننده باشد. در ادامه این مقاله به معرفی مفاهیم بنیادین این روش و راهکارهای درمانی آن پرداخته ایم. با ادامه این مطلب همراه ما باشید.

بنیاد نظری واقعیت درمانی

واقعیت درمانی بر این اصل تأکید دارد که ما همواره چه به صورت آگاهانه و چه به صورت ناخودآگاه در حال انتخاب هستیم. بنابراین باید مسئولیت انتخاب های خود را بپذیریم و بدانیم که توانایی تغییر آنها را داریم. از سوی دیگر این رویکرد به استفاده از برچسب های روانشناختی و دسته بندی افراد بر اساس تشخیص های روانی انتقاد دارد و به دنبال درمان بروز بیماری است.

در واقعیت درمانی، رفتارها به منزله انتخاب هایی که برای ارضای نیازهای اصلی صورت می گیرند، بررسی می شوند. اگر این رفتارها منجر به نتایج نامطلوب شوند، درمانگر به مراجع کمک می کند تا انتخاب های جدیدی انجام دهد که به جای منجر شدن به مشکلات، به موفقیت و رضایت بیشتر منتهی شوند.

نیازهای اساسی انسان در واقعیت درمانی

بر مبنای این رویکرد هر انتخابی که انجام می دهیم، به نحوی تلاشی برای ارضای یکی از پنج نیاز اساسی انسان است. در ادامه این نیازها را معرفی می کنیم.

نیاز به بقا

این نیاز شامل الزامات اساسی انسانی و فیزیکی ضروری برای بقا مانند غذا، آب، سرپناه، امنیت و حفاظت در برابر خطرات است. گلاسر معتقد بود که به دلیل ماهیت بنیادی آن، این نیاز یکی از قوی ترین نیروهای محرکه در پشت اقدامات انسانی است.

نیاز به محبت و عشق

این نیاز با ارتباطات انسانی در هم آمیخته است. افراد نیاز به تعامل با دیگران، حرکات مهربان و احساس تعلق به یک جامعه یا خانواده دارند. ایجاد پیوندهای سالم و پایدار با خانواده، دوستان و شرکا می تواند به برآورده کردن این نیاز کمک کند.

نیاز به اقتدار

قدرت حاکی نیاز بر تسلط بر محیط اطراف، همراه با تحسین و جایگاه دیگران است. این نیاز شامل دستاوردها، یافتن جایگاه شخص و توانایی تأثیرگذاری بر دیگران است. فرد باید به این باور برسد که قدرت کافی را برای ایجاد تغییر در زندگی خود دارد.

تمایل به آزادی

افراد همواره مشتاق استقلال، خودمختاری و آزادی انتخاب هستند. این نیاز شامل ظرفیت تصمیم گیری به طور مستقل و درک امکانات نامحدود در زندگی است. افراد وقتی محدودیت هایی را در آزادی خود احساس می کنند واکنش شدیدی نشان می دهند.

نیاز به لذت بردن

تفریح به معنای لذت، شادی و فعالیت های فرح بخش است. این نیاز شامل تلاش های هنری، بازی و فعالیت هایی است که روحیه سرزندگی افراد را تقویت می کند و حس شادی را در او ایجاد می کند. گلاسر تصریح می کرد که زندگی عاری از تفریح می تواند منجر به استرس و تخریب روانی شود.

روانشناسی بالینی مدرسان شریف

نظریه شخصیت در واقعیت درمانی

این رویکرد شخصیت انسان را بر اساس مفهوم «رفتارهای کلی» تعریف می کند. رفتارهای کلی انسان به چهار مؤلفه اصلی تقسیم می شوند که هر کدام نقش مهمی در شکل دهی به شخصیت ایفا می کنند. این چهار مؤلفه به طور جدایی ناپذیری به هم مرتبط اند و تغییر در یکی از این مؤلفه ها می تواند منجر به تغییر در سایر مؤلفه ها شود.

بنابراین، برای ایجاد تغییرات مثبت در رفتار و شخصیت، افراد باید یاد بگیرند که چگونه بر افکار، احساسات، اعمال، و واکنش های فیزیولوژیکی خود کنترل داشته باشند. در ادامه این مولفه ها را بررسی کرده ایم.

اعمال در رفتار کلی

   این مؤلفه شامل تمامی اعمال و فعالیت های جسمانی فرد است. این اعمال می توانند شامل رفتارهای روزمره، عادات، و واکنش های عملی در مواجهه با محیط باشند. رفتارها چیزی بیش از واکنش های تصادفی هستند؛ آنها انتخاب هایی هستند که فرد با آگاهی یا بدون آگاهی انجام می دهد.

فکر در کلیت رفتار

   افکار و اعتقادات فرد بخشی اساسی از رفتار کلی او هستند. این افکار می توانند به شکل عقاید، باورها، ایده ها، یا قضاوت ها ظاهر شوند. گلاسر معتقد بود که تغییر در افکار می تواند تغییر در اعمال را به همراه داشته باشد، زیرا افکار اغلب انگیزه و هدایت کننده رفتارها هستند.

احساس در رفتار انسان

احساسات و عواطف نقش مهمی در تجربه های انسانی دارند. این مؤلفه شامل طیف گسترده ای از احساسات، از خوشبختی و شادی گرفته تا ترس و اضطراب است. احساسات می توانند تحت تأثیر اعمال و افکار قرار بگیرند و تغییر آنها می تواند به تغییر رفتارهای کلی منجر شود.

جایگاه فیزیولوژی در رفتار

   واکنش های فیزیولوژیکی بدن، مانند تنفس، ضربان قلب، و فعالیت سیستم عصبی، بخشی از رفتار کلی محسوب می شوند. این واکنش های فیزیولوژیکی با اعمال، افکار، و احساسات در تعامل هستند و می توانند نشانه های فیزیکی از حالت های عاطفی باشند.

آسیب شناسی روانی از نظر گلاسر

در رویکرد واقعیت درمانی، فرد زمانی به آسیب روانی مبتلا می شود که مداوم انتخاب های ناسالم داشته باشد و به شکل موثری برای برطرف کردن نیازهای اساسی خود با سایرین تعامل نکند. از آنجا که این دیدگاه بر مسئولیت پذیری افراد در انتخاب هایشان تأکید می کند، زمانی که فرد مسئولیت رفتارهای خود را نپذیرد یا دیگران را برای مشکلات خود سرزنش کند دچار آسیب روانی می شود.

 از سوی دیگر رفتارهایی که به روابط ناسالم و تخریبی منجر شوند، ناسالم در نظر گرفته می شوند. روابطی که فاقد احترام، اعتماد، و ارتباط موثر هستند، می توانند به تنش های روانی و آسیب های عاطفی منجر شوند و فرد را با چالش های متعددی مواجه سازند.

رفتارهایی که به خود فرد یا دیگران آسیب می رسانند، مانند اعتیاد، خشونت، یا رفتارهای پرخطر نیز، ناسالم تلقی می شوند. این رفتارها اغلب از انتخاب هایی ناشی می شوند که نیازهای اساسی را به شیوه های مخرب و ناپایدار دنبال می کنند. همچنین نیاز به قدرت می تواند به رفتارهای ناسالم تبدیل شود اگر افراد به جای روابط سالم، به دنبال کنترل و سلطه بر دیگران باشند. چنین رفتارهایی می توانند به ایجاد محیط های تنش زا و استرس آور منجر شوند.

ناگفته نماند که وقتی افراد به رفتارهای منفی و ناسالم چسبیده و از تغییر و بهبود اجتناب کنند، این کار می تواند نشانگر عدم تطابق با نیازهای اساسی باشد. این عدم همچنین تمایل به تغییر ممکن است به یک چرخه ناسالم منجر شود که در نهایت به آسیب روانی منجر می شود.

مراحل واقعیت درمانی

 ایجاد یک رابطه درمانی قوی، پایه و اساس واقعیت درمانی است. درمانگر با نشان دادن احترام، همدلی، و درک، فضایی را ایجاد می کند که مراجع بتواند با اعتماد و اطمینان درباره ی مسائل خود صحبت کند. این رابطه دوستانه و گرم، محرک اصلی برای تشویق مراجع به مسئولیت پذیری و پذیرش تغییر است.

در مراحل بعدی درمانگر به جای کندوکاو در گذشته یا تحلیل خاطرات، تمرکز خود را بر مشکلات جاری و موقعیت های فعلی می گذارد. این رویکرد به مراجع کمک می کند تا روی انتخاب های کنونی خود و اقداماتی که می تواند در حال حاضر انجام دهد، متمرکز شود.

در تمام مراحل، درمانگر به مراجع کمک می کند تا درک کند که او مسئول رفتارهای خود است. این تأکید بر مسئولیت پذیری، مراجع را تشویق می کند تا از سرزنش دیگران یا شرایط دست بکشد و به جای آن، بر تغییر رفتارها و انتخاب های خود تمرکز کند.

در نهایت درمانگر و مراجع با یکدیگر برای ایجاد یک برنامه عملی همکاری می کنند که شامل اهداف مشخص و مراحل شفاف و واضح است. این برنامه عملی بر اساس نیازها و خواسته های مراجع تنظیم می شود و به او کمک می کند تا به تدریج رفتارهای سالم تری را در خود ایجاد کند و روابط بهتری برقرار کند.

لازم به ذکر است که درمانگر در طول فرآیند درمانی، به طور منظم با مراجع درباره پیشرفت او صحبت می کند و بازخورد خود را به او ارائه می دهد. این ارزیابی ها کمک می کنند تا مراجع به صورت مستمر عملکرد خود را بررسی کند و در صورت نیاز، با مشارکت هم برنامه عملی را تعدیل کنند.

نتیجه گیری

واقعیت درمانی، یک رویکرد مبتنی بر قدرت انتخاب و نیروی حال است. این رویکرد به افراد یادآوری می کند که انتخاب ها و رفتارهایشان در پاسخ به نیازهای اساسی شان شکل می گیرد. واقعیت درمانی با تمرکز بر روابط انسانی، مسئولیت پذیری فردی، و تاکید بر زمان حال از تحلیل های طولانی مدت گذشته پرهیز می کند و به جای آن، به افراد کمک می کند تا راه حل های عملی برای مشکلات جاری پیدا کنند.

در این نظریه، رفتارهای انسان در قالب «رفتارهای کلی» که شامل اعمال، افکار، احساسات، و فیزیولوژی است، مورد بررسی قرار می گیرند. رفتارهای ناسالم و آسیب های روانی زمانی رخ می دهند که افراد به شیوه های ناسالم یا نامناسب برای ارضای نیازهای اساسی خود تلاش کنند. گلاسر بر این باور بود که بسیاری از مشکلات روان شناختی ناشی از روابط ناسالم، عدم مسئولیت پذیری، و انتخاب های غلط است.

فرآیندهای درمانی در واقعیت درمانی شامل ایجاد یک رابطه درمانی قوی، تاکید بر مسئولیت پذیری، ایجاد یک برنامه عملی، گفت و گوی سازنده، و ارزیابی و بازخورد مستمر است. این رویکرد درمانی، با ایجاد فضایی مطمئن و دوستانه، به مراجعان کمک می کند تا مسئولیت رفتارهای خود را بپذیرند و با ایجاد تغییرات مثبت، بهبود قابل توجهی در روابط و حال کلی خود ایجاد کنند.