کارکرد و عملکرد دستگاه عصبی انسان

دستگاه عصبی مسئول هماهنگی همه اعضای بدن، رفتارها، کنش ها و اعمال انسان است. این دستگاه متشکل از یک شبکه درهم پیچیده از برآیندهای بیولوژیکی است که بر کیفیت زندگی و کارایی فرد تأثیر می گذارد. این سیستم بیولوژیکی شامل مجموعه ای از نورون ها، و اعضای عصبی مرکزی است که تمامی اجزای بدن را در یک ارتباط متراکم قرار می دهد.

 اهمیت کارکرد این سیستم به اندازه ای است که ارزش آن تنها با فهم نقش هر یک از اجزا و کارکردهای آن ممکن است. از این رو در این مقاله به بررسی کامل این شبکه عظیم و پیچیده می پردازیم. اگر برای شما نیز این سؤال مطرح شده این سیستم دقیقاً چگونه کار می کند و چگونه می توان آن را تنظیم کرد با ادامه این مطلب همراه ما باشید.

نقش نورون ها در دستگاه عصبی

 سیستم عصبی ما در اصل از یک سری واحدهای ساختاری و عملکردی اصلی به نام نورون تشکیل شده است. نورون ها در واقع سلول هایی هستند که وظیفه آنها عصبی انتقال اطلاعات را در قالب سیگنال های الکتریکی و شیمیایی است. به عبارتی عملکرد انتقال اطلاعات بین قسمت های مختلف بدن بر عهده این سلول های کوچک است که در کنار هم یک شبکه عصبی را تشکیل می دهند. در واقع انتقال اطلاعات از طریق شکل گیری یک تکانه عصبی اتفاق می افتد که در ادامه آن را بررسی می کنیم.

نحوه ایجاد یک تکانه عصبی

 تکانه عصبی همان فرآیند واکنش سریع سلول ها به صورت هماهنگ است. در واقع جریانی است که از طریق آن نورون ها اطلاعات را به سایر قسمت های بدن مخابره می کنند. همانند چیزی گه در شبکه های برق مشاهده می کنیم.

در واقع هر زمان سیگنال های الکتریکی و شیمیایی بین نورونها اتفاق می افتد یک تکانه عصبی صورت گرفته است. این فرایند همان چیزی است که باعث می شود ما بیشتر اعمال خود را بدون فکر کردن هدایت کنیم. این تکانه ها برای حفظ تعادل و اطمینان از عملکرد مناسب سیستم عصبی اساسی هستند.

شکل گیری یک تکانه عصبی بستگی به شرایط و سناریوهای مختلف دارد. شکل گیری تکان ها حتی در شرایطی مانند خواب که به صورت ارادی بر بدن خود کنترل نداریم نیز اتفاق می افتد. این امر دربردارنده مراحل پردازش اطلاعات از یک نورون به نورون دیگر، انتقال اطلاعات از یک نورون به بافت عضلانی (مثلاً حرکت عضلانی) یا انتقال اطلاعات از یک نورون به سلول های غده ای برای ترشح هورمون ها است.

 به معنای کلی، در بررسی دستگاه عصبی باید گفت که عواقب یک تکانه عصبی می تواند تغییراتی در عملکرد سلول های دیگر یا مناطق درون سیستم عصبی ایجاد کند و در نتیجه کنترل نظارتی بر بسیاری از فعالیت های بدن اعمال کند. حتی کوچک ترین حرکات مانند تکان دادن یک انگشت، پلک زدن یا حرکت چشم ها نیز فقط با شکل گیری این پروسه اتفاق می افتد.

خرید کتاب روانشناسی عمومی مدرسان شریف

سیناپس بین دو سلول عصبی

سیناپس نقطه ارتباطی بین نورون ها یا بین یک نورون و یک سلول هدف است. در واقع اطلاعات عصبی از طریق این نقطه ارتباطی منتقل می شود. دو دسته اصلی از سیناپس ها وجود دارد: سیناپس های شیمیایی و سیناپس های الکتریکی.

ناگفته نماند که در سیناپس های شیمیایی از انتقال دهنده های عصبی مانند هورمون ها و حامل های غیر هورمونی برای انتقال اطلاعات استفاده می شود. اما در سیناپس های الکتریکی جریان الکتریکی مستقیم بدون انتقال دهنده های عصبی اتفاق می افتد.

پیک های عصبی و گیرنده های عصبی

پیک های عصبی به طور معمول در نورون ها تولید می شوند. آنها نوعی انتقال دهنده عصبی هستند که به عنوان یک بستر برای انتقال داده ها در سیستم عصبی عمل می کنند. هنگامی که یک نورون تحت تاثیر یک تکانه تحریک می شود، یک پتانسیل الکتریکی در طول آن ایجاد می شود که به آن پتانسیل عمل گفته می شود. بنابراین از طریق پیک های عصبی، انتقال اطلاعات از یک نورون به نورون دیگر انتقال می یابد.

لازم به ذکر است که گیرنده های عصبی، که در سطح سلول های عصبی وجود دارند، به پیک های عصبی پاسخ می دهند. هنگامی که یک نورون در مواجهه با یک تکانه تحریک می شود و یک پتانسیل عمل تولید می کند، این حالت به سلول های مجاور منتقل می شود و در نتیجه انتقال دهنده عصبی از سلول های یک نورون به سلول های دیگر منتقل می شوند.

سلول دوم شامل یک سری گیرنده عصبی است که اطلاعات را در کمترین زمان ممکن دریافت می کند. این فرآیند از طریق طیف وسیعی از مکانیسم ها در دستگاه عصبی، از جمله باز کردن یا بسته شدن کانالهای یونی در غشای سلولی و القای تغییرات در پتانسیل غشایی نورون اتفاق می افتد.

دستگاه عصبی مرکزی

این دستگاه از دو بخش اصلی مغز و نخاع تشکیل شده است. مغز، که اصلی ترین و پیچیده ترین جزء سیستم عصبی مرکزی است، به عنوان کنترل کننده مرکزی برای فعالیت های فیزیکی و شناختی معرفی می شود. این اندام عملکردهای فراوانی را انجام می دهد که شامل پردازش اطلاعات حسی، تنظیم حرکات، مدیریت احساسات، تسهیل حافظه، تصمیم گیری و تفکر است.

نخاع، یک ساختار عصبی است که از مغز گسترش یافته و در ستون مهره قرار دارد، هدف نخاع انتقال تکانه های عصبی بین مغز و مناطق مختلف بدن است. علاوه بر این، نقش مهمی در کنترل حرکات و پاسخ های عضلانی دارد. سیستم عصبی مرکزی از طریق انتقال و دریافت سیگنال های الکتریکی و شیمیایی بین دو بخش مغز و نخاع عمل می کند.

مناطق قشر مخ

قشر مخ یکی از بخش های اصلی مغز است و وظیفه های گوناگونی را انجام می دهد. لوب های مغز مثل لوب دستگاه حسی، دستگاه حرکتی و دستگاه شناختی وظیفه های متفاوتی را بر عهده دارند. این تقسیم بندی ها اجازه می دهد که مغز عملکرد متنوع و پیچیده ای را انجام دهد. اگرچه که همه این بخش ها در دستگاه عصبی در هماهنگی و ارتباط متقابل نیز قرار دارند.

 قسمت های مختلف این قشر شامل قشر حسی، حرکتی، شناختی و همچنین لوب های مختلف مغز مثل لوب دستگاه حسی، دستگاه حرکتی و دستگاه شناختی است. قشر حسی اطلاعات حسی مثل بینایی، شنوایی و لمس را پردازش می کند. قشر حرکتی مسئول کنترل حرکات ارادی بدن است و قشر شناختی شامل مناطقی است که در فرآیندهای فکری، تصمیم گیری و حل مسائل نقش دارند.

ناقرینگی های مغز

ناقرینگی ها یا چیزی که به آن ها خودپردازش، تحلیل ذاتی، یا خودآگاهی عملی گفته می شود، به ناحیه هایی از مغز اطلاق می شود که برای انجام وظایف شناختی و فراپردازشی ضروری هستند. یعنی زمانی که مغز در مورد کارکرد خودش فکر می کند این بخش فعال می گردد. به عقیده بسیاری این بخش از مغز همانند سایر بخش های تکامل یافته عمر چندانی ندارد.

این ناقرینگی ها در قشر مغز و سایر مناطق مغز وجود دارند در فعالیت هایی مانند تصمیم گیری، تخیل، حل مسائل، خلاقیت، و حافظه نیز دخالت دارند. مثلاً، ناقرینگی ها مسئول ایجاد تصویر ذهنی، تمرکز، و نقشه سازی ذهنی هستند. همچنین، آنها در فرآیندهایی مانند تشخیص الگوها، تفسیر اطلاعات و تحلیل موقف نقش دارند. از طریق فعالیت های ناقرینگی، مغز امکان مدیریت و پردازش اطلاعات به شکل آگاهانه و عمیق را فراهم می کند که در تصمیم گیری ها و اعمال پیچیده و حساس تاثیرگذار است.

دستگاه عصبی خودمختار

دستگاه عصبی خودمختار بخشی از سیستم عصبی است که مسئول کنترل عملکردهای غیرارادی بدن مانند ضربان قلب، تنفس، گوارش، حرکات گلبولی، غذارسانی سلولی و عملکرد غدد درونی است. این بخش از عصب ها شامل عصب های کنترل کننده و حسی است که بدون نیاز به فرمان ارادی از بخش های دیگر مغز واکنش نشان می دهند. دستگاه عصبی خودمختار توسط سیستم عصبی اتونوم  کنترل می شود و شامل دو زیرسیستم است: سیمپاتیک و پاراسیمپاتیک. این دو سیستم معمولاً به صورت متضاد عمل می کنند تا تعادل در فعالیت های غیرارادی و ارادی بدن حفظ شود.

دستگاه غدد درون ریز

دستگاه غدد درون ریز شامل غده هایی است که هورمون ها تولید و ترشح می کنند، از جمله هیپوفیز، تیروئید، آدرنال، پانکراس و غده های تخمدانی و گنادال. این هورمون ها وظایف متعددی از جمله تنظیم رشد، متابولیسم، تنظیم دمای بدن، تعادل آب و الکترولیت، تولید انرژی و عملکرد اعضای داخلی را بر عهده دارند. هورمون ها حامل های اصلی شیمیایی بدن هستند که در واقع با تحت تاثیر قرار دادن دستگاه عصبی بر احساسات ما نیز تاثیرگذار هستند.

وراثت و رفتار

در وراثت و رفتار در دستگاه عصبی نقش مهمی دارد. ارتباطات نورونی و شیمیایی میان عصبی و هورمونی باعث تنظیم عملکرد ژن ها و تحولات نورونی می شود که بر رفتار تأثیر می گذارد. این ارتباطات تأثیر ژنتیکی و محیطی را در پیشبرد ویژگی های رفتاری شخصیت و ویژگی های زیستی انتخاب می کنند. از طریق فرآیندهای انتقال اطلاعات عصبی، رفتارها و تجربیات قابل انتقال به نسل های آینده می شوند.

نتیجه گیری

در این مقاله نگاهی داشتیم بر اجزای مختلف دستگاه عصبی انسان که تک تک اعمال او را کنترل می کند. همچنین تلاش شد عملکرد و کارکرد هر یک از این اعضا همچون دستگاه عصب مرکزی، عدد درون ریز، مناطق قشر مخ و ... توضیح داده شود. به نحوی که حتی برای خواننده غیر متخصص نیز به راحتی قابل مطالعه باشد.

در واقع هدف ما از معرفی سیستم عصبی درک عملکرد بدن و رفتار انسان است. با فهم عملکرد هر یک از اعضا می توانیم به خوبی درک کنیم که در شبانه روز چگونه در هر شرایطی فکر می کنیم، عمل می کنیم، ارتباط می گیریم و همه امور زندگی خود را پیش می بریم.