روش های درمانی در روانشناسی

چیزی که هر روانشناس را نسبت به سایر هم رده هایش متمایز می کند، شیوه هایی است که برای بهبود مراجعان خود به کار می گیرد؛ زیرا روش های درمانی در روانشناسی، اغلب بر رویکردهای خاصی متمرکز بوده و هر کدام با نگاهی ویژه به انسان و مسائل او اتخاذ می شوند.

پروتکل های درمان در این حوزه، طیف وسیعی از روش های مبتنی بر دارو، شناخت درمانی، روانکاوی، گروه درمانی، رفتاردرمانی و غیره را شامل می شود. گاهی این روش ها به صورت ترکیبی استفاده می شوند و گاهی نیز بسته به صلاحدید درمانگر به تنهایی مورد استفاده قرار می گیرند.

به طور کلی نمی توان اذعان کرد که هیچ یک از روش های نام برده شده بر دیگری برتری دارند؛ زیرا هر کدام از این روش ها بر مبنای سابقه بیمار، هزینه درمان، رویکرد مشاور و درمانگر، نوع بیماری و زمینه های فرهنگی به شکلی خاص مورد استفاده قرار می گیرند.

 با این حال بهتر است افراد قبل از هر گونه اقدام برای انتخاب روانشناس، آشنایی نسبی با این روش ها داشته باشند. از همین رو در مقاله پیش رو به معرفی این پروتکل های درمانی می پردازیم. با ادامه این مطلب همراه ما باشید.

شیوه های انتخاب پروتکل درمان روانشناختی

علی رغم طرح درس های مشابه و آموزش های استاندارد در فضای آکادمیک روانشناسی، روش های درمان در این رشته متفاوت است. در قدم اول روش های درمان در روانشناسی مبتنی بر صلاح دید درمانگر هستند. درمانگران خود نگرش، مفاهیم، و رویکردهای مختلفی به این حوزه دارند که بر پایه تجربه، آموخته هایشان شکل گرفته است.

از سوی دیگر تفاوت های مراجعان در سوابق بیماری و تجربیات شان به ویژه در دوران کودکی می تواند نیازهای متفاوتی را در انتخاب پروتکل درمان ایجاد کند. همچنین باید افزود که عوامل ژنتیکی نیز نقش مهمی در ایجاد بیماری های روانی دارند. بنابراین، درمان ها ممکن است بر اساس سابقه مشکلات روانشناختی در خانواده و اطرافیان فرد صورت بگیرند.

اعتقادات و باورهای مذهبی فرد نیز می توانند بر انتخاب روش درمانی تأثیرگذار باشند. برخی افراد ممکن است به دنبال روش های درمانی مذهبی مانند درمان های مبتنی بر معنویت باشند، در حالی که دیگران از روش های علمی تر و مبتنی بر شواهد را بیشتر ترجیح می دهند. جامعه و هنجارهای مورد استفاده افراد نیز نقش مهمی در این زمینه ایفا می کنند. به عنوان مثال بسیاری از افراد از روش های مبتنی بر هیپنوتیزم به دلایل اعتقادی و فرهنگی دوری می کنند.

متداول ترین روش های درمان در روانشناسی

با پیشرفت علم روانشناسی و توسعه نظریات این رشته، رویکردهای درمانی متنوعی مطرح شده اند که برخی از آنها به مرور اعتبار خود را از دست داده اند و برخی نیز روز به روز بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند.

نکته مهم این است که این روش ها بر اساس سالها تحقیق، دیدگاه های علمی و کسب تجربه در زمینه روانشناسی و علوم مرتبط ارائه شده اند. البته لازم به ذکر است که ممکن است برخی رویکردها و روش ها مانند الکتروتراپی به کلی منسوخ شده باشند. در ادامه برخی از متداول ترین شیوه های درمان روانشناختی را معرفی می کنیم.

روانکاوی؛ مشهورترین شیوه درمان روانشناختی

در این شیوه ناخودآگاه در هسته شیوه درمان قرار دارد و روانشناس به دنبال فهم مشکلات فرد از طریق فرایندهای روانی است که ناخودآگاه فرد را برملا می کند. به طور کلی روانکاوی بر اساس روش هایی مانند تحلیل روانی، بررسی لغزش های کلامی و تفسیر رویاها انجام می شود.

 در این روش که ملهم از آرای زیگموند فروید است، شخص به کمک روان درمانگر خود، فرایندهای ناخودآگاه خود را کشف می کند و درک عمیق تری از خود و مسائل روانی که تجربه می کند خود پیدا می کند.

روانکاوی به عنوان یکی از رویکردهای درمانی در روانشناسی، در حوزه های مختلفی مانند روانشناسی بالینی پذیرفته شده است. با این حال، برخی از روانشناسان و متخصصان ممکن است به نقد و انتقاد از روش های روانکاوی بپردازند و معتقدند که در این روش به خودآگاه و اراده فرد اعتبار اندکی داده شده است.

با این حال از آنجا که روانکاوی با ارتقاء شناخت فرد از خود همراه است همچنان به طور گسترده مورد استفاده قرار می گیرد؛ اگرچه مسائلی مانند پیچیدگی و زمان بر بودن فرآیند درمان و  هزینه های بالایی که دارد ممکن است با قطع یک باره درمان توسط مراجع همراه باشد.

رفتار درمانی، روش درمانی مبتنی بر آموزش

رفتار درمانی یکی از شاخه های مهم در عرصه درمان روانشناسی است که هدف آن تغییر رفتارهای نامطلوب و ایجاد رفتارهای مطلوب است. این روش بر این ایده بنا شده است که رفتارهای مثبت و منفی افراد نه تنها تحت تأثیر محیط و شرایط اجتماعی شان قرار دارد، بلکه می توانند توسط تقویت کننده ها و مداخلاتی متناسب با شرایط موجود تغییر کنند.

تحلیل رفتاری اولین قدم در این شیوه درمان است. ابتدا روانشناس مشکلات رفتاری فرد را شناسایی می کند. سپس با در نظر گرفتن نقطه عطف رفتار فرد، استراتژی متناسب را برای تغییر جنبه های نامطلوب و تقویت رفتارهای مطلوب او انتخاب می کند. در این روش از تکنیک هایی مانند تقویت مثبت، تنبیه منفی، آموزش مهارت های ارتباطی، و تغییرات در محیط، و تکرار و تمرین مداوم استفاده می شود.

گروه درمانی، شیوه درمان مبتنی بر شباهت

یکی از متداول ترین روش های درمانی در روانشناسی، گروه درمانی است. این شیوه برای مشکلاتی همچون اعتیاد، اختلال پس از سانحه و مشکلات ناشی از دوره های سنی به شدت مورد توجه قرار دارد.

گروه درمانی همواره تحت نظارت یک متخصص انجام می شود. این روش به جای تمرکز بر فرد، بر اهمیت قرار گرفتن در کنار افراد مشابه، هم تجربه و همدل تأکید دارد. در این شیوه افراد با همکاری و تبادل نظر با دیگر اعضای گروه، به کشف مشکلات و بهبود روانی خود می پردازند.

آنچه که این روش را نسبت به شیوه های جایگزین متمایز می کند این است که در گروه درمانی، فرد با کسانی که با مشکلات مشابهی روبرو هستند، در ارتباط است. این ارتباطات می تواند بسیار قدرتمند باشد و خود زمینه بهبود مشکلات ناشی از عدم درک و تنهایی را فراهم کند.

در گروه درمانی، اعضا از یکدیگر حمایت عاطفی و این پشتیبانی از طریق اشتراک تجربیات، تشویق و افزایش اعتماد به نفس اعضا انجام می شود. تاکید بر این است که افراد یکدیگر را قضاوت نکنند و صحبت های درون جلسه به خارج از آن انتقال نیابد.

البته نباید فراموش کرد که گاهی ممکن است در برخی مواقع، فرصت های محدودی برای تمرین مهارت ها و تجربه های مشترک وجود داشته باشد یااینکه فرد از بازگو کردن مسائل حساس، دچار احساس عدم شد. از این رو نقش فرد ناظر یا متخصص که بتواند اوضاع را تحت کنترل درآورد، بسیار با اهمیت است.

شناخت درمانی، شیوه متمرکز بر عملکرد مغز

یکی از روش های درمانی در روانشناسی که با علوم تجربی پیوندهای محکمی دارد شناخت درمانی است. در این روش، این تصور غلبه دارد که نحوه فکر کردن فرد در مورد خود، دیگران، و جهان بر رفتار و احساسات او تأثیر می گذارد، و با تغییر این الگوهای فکری، می توان روند درمان را بهبود بخشید.

بر خلاف روان درمانی که درمانگر کل جلسه درمان را هدایت می کند، در شناخت درمانی به فرد کمک می شود تا خود فرد به درک بهتری از مسائل روانی خویش نائل شود و عواملی که به ایجاد مشکل او منجر شده اند را شناسایی کند. از این رو فرد به مرور می تواند الگوهای منفی و ناکارآمد فکری خود را تغییر دهد و به جای آن الگوهای مثبت و سازنده تری را ایجاد کند.

 این شیوه به ویژه برای درمان اختلالات اضطرابی موثر است و به فرد مهارت های مورد نیاز برای مقابله با فشارهای روزمره و حل مشکلات را آموزش می دهد. با استفاده از تکنیک هایی مانند تحلیل و ریشه یابی افکار، فرد به فراگیری روش هایی برای شناسایی و تغییر الگوهای فکری منفی می پردازد.

  دارو درمانی؛ پروتکل روانپزشکی

دارودرمانی در واقع یکی از شیوه های مکمل در کنار استفاده از روش های درمانی در روانشناسی است. درمان دارویی معمولاً در مواردی که اختلال روانی شدید و مزمن باشد انجام می شود. ناگفته نماند که این شیوه معمولاً توسط روانپزشکان انجام می شود و روانشناسان خود اجازه تجویز دارو ندارند.

برخلاف باور عموم مبنی بر ناکارآمد بودن روش های درمان دارویی، باید گفت که این شیوه به شدت اثر بخش است و اغلب می تواند بهبود قابل توجهی را در کیفیت زندگی و عملکرد روزمره فرد ایجاد کند. البته از آنجا که اثرات مثبت این شیوه اغلب پس از چند هفته یا حتی چند ماه مصرف ظاهر می شود، پایداری در مصرف داروها بسیار مهم است. همچنین لازم به ذکر است که قطع داروها باید تحت نظر پزشک انجام شود و به تدریج صورت گیرد.

نحوه ترکیب روش های درمانی در روانشناسی

همانگونه که گفته شد انتخاب بهترین روش درمان بر اساس الزامات خاص بیمار و قابلیت های درمانگر انجام می شود؛ اما گاهی نیاز است علاوه بر درمانگر، سایر افراد ذی صلاح نیز پرونده مراجع را مد نظر قرار دهند تا از چند روش به صورت ترکیبی یک استراتژی درمان طراحی شود.

 به عنوان مثال، اگرچه تکنیک های شناختی رفتاری می توانند نتایج مطلوبی را برای یک بیمار با مسائلی مانند استرس و اضطراب، به همراه داشته باشند، اما گاهی لازم است در کنار شناخت درمانی، درمان روانکاوی نیز انجام شود تا ریشه های اضطراب شناسایی شود.

یا اگر بیمار مبتلا به افسردگی یا دو قطبی باشد، استفاده از مداخله دارویی همراه با مشاوره ممکن است ضروری باشد. همچنین در کسانی که با اختلالات شخصیت دست و پنجه نرم می کنند، مداخله های درمانی متمرکز بر شناخت تأثیر سازنده ای را نشان داده است. در بیماری های روانی مزمن مانند اسکیزوفرنی نیز دارو درمانی در کنار رفتاردرمانی بهترین و کارآمدترین شیوه درمان است.

به طور کلی در اغلب اوقات درمانگران طی یک مدت طولانی بیمار را به لحاظ ادامه جلسات مشاوره همراهی می کنند؛ زیرا هر یک از بیماری های روانشناختی ممکن است لایه های پنهانی داشته باشد. علاوه بر این گاهی نیز فرد به طور همزمان به چند اختلال مبتلا می شود.

ناگفته نماند که گاهی درمانگر مجبور به تغییر روش های درمانی است. بنا بر این، درمانگران باید از پیشرفت های فرد در هر پروتکل آگاهی کسب کنند و دانش کافی را در مورد روش های مختلف درمان داشته باشند یا از همکاران خود کمک بگیرند.

( خرید کتاب روانشناسی عمومی مدرسان شریف )

جمع بندی

روش های درمانی در روانشناسی بر مبنای بیماری مراجع، نیازهای او، ترجیحات درمانگر و اولویت های بیمار متفاوت است. درمانگر پس از بررسی شرایط اولیه بیمار و ارزیابی دقیق او پروتکل درمان را طراحی می کند و گاهی نیاز است که چند روش را با هم ترکیب کند.

 از میان روش های مختلف درمان، روان درمانی یکی از شناخته ترین روش ها محسوب می شود که به دنبال شناخت ریشه ای مشکلات بیمار است. در رفتاردرمانی تمرکز مشاور بر تغییر رفتارهای نامطلوب و ایجاد رفتارهای مطلوب، بهبود عملکرد روانی و درمان اختلالات روانی را از طریق مداخلات محدودیت ها، تنبیه ها و تقویت های مثبت است.

 در درمان شناختی بیمار به نحوی هدایت می شود که خود بتواند به درمانگر خویش تبدیل شود. در کنار این موارد در بسیاری از مواقع از درمان دارویی نیز استفاده می شود که بسیار موثر است. هر کدام از روش های نام برده مزایا و معایب خود را داشته و هیچ یک بر دیگری برتری ندارند.